Të enjten e kaluar, Kryeministri shqiptar Edi Rama emëroi “ministresën virtuale” Diella, një sistem inteligjence artificiale, me detyrën për të menaxhuar prokurimet publike. Ky është rasti i parë në botë ku një IA mban një rol publik.

Diella, inteligjenca artificiale shqiptare

Diella” është një sistem inteligjence artificiale i zhvilluar nga Agjencia Kombëtare për Shoqërinë e Informacionit e Shqipërisë (AKSHI), i prezantuar në janar 2025 si asistent virtual i integruar në portalin shqiptar e-Albania. Detyra e saj fillestare ishte të ndihmonte qytetarët dhe bizneset të ndërvepronin me administratën publike dixhitale, të merrnin dokumente online dhe të përdornin NIPT-in dhe NID-in, pas identifikimit përmes të dhënave të hyrjes.

Sot ajo lëshon dokumente dixhitale me nënshkrim elektronik, përgjigjet përmes ndërfaqes zanore dhe tekstuale, dhe udhëzon përdoruesit në shërbimet e platformës e-Albania. Diella ka edhe një avatar: një përfaqësim femëror, e veshur me rroba tradicionale shqiptare, me fytyrë dhe zë dixhital që ndërveprojnë me përdoruesit.

Rama emëron Diella-n ministre të prokurimeve publike

Të enjten e kaluar, më 11 shtator, gjatë asamblesë së Partisë Socialiste në Pallatin e Kongreseve në Tiranë, Kryeministri shqiptar Edi Rama shpalli ministrat e konfirmuar dhe ata në largim për mandat të tij të katërt pas zgjedhjeve të 11 majit, si dhe emërimin e Diellas si i vetmi ministër jo-njerëzor i Qeverisë.

“Diella është anëtari i parë që nuk është fizikisht i pranishëm, por krijuar virtualisht nga inteligjenca artificiale”, deklaroi Kryeministri, duke theksuar se qëllimi i saj do të jetë të bëjë që tenderët të jenë pa korrupsion dhe të garantojë që çdo fond publik i përfshirë në proceset e prokurimit të jetë transparent.

Diella është inteligjenca artificiale e parë e emëruar ministre në botë

“Nëse trajnohet si duhet, Diella mund të kontribuojë në rritjen e transparencës dhe besimit të qytetarëve tek institucionet shqiptare, si dhe të tërheqë investime të huaja,” komentoi Rutigliano, president i Assecomm. “Automatizimi ose thjeshtimi i proceseve si vlerësimet objektive, analiza e të dhënave mbi tenderët publikë, dorëzimi dhe verifikimi i ofertave mund të ulin kohën, gabimet dhe diskrecionin e papërshtatshëm, si dhe të parandalojnë shpërdorimin e fondeve publike”.

“Futja e një IA-je në një qeveri përfaqëson një inovacion unik në peizazhin politik global: asnjë vend tjetër deri tani nuk ka emëruar një ministër ‘virtual’ përgjegjës për një sektor kaq të ndjeshëm si prokurimet. Pra, Shqipëria mund të shihet si pionier dhe model për qeveritë e tjera që janë të interesuara në IA në administratën publike”.

Roli delikat i Diellas sipas Rutigliano-s

“Diella do të mbajë një rol të rëndësishëm, por delikat, që ngre çështje të mundshme kritike në rast gabimesh,” vazhdoi Rutigliano. “Kush do të jetë përgjegjës për vlerësimet e gabuara ose për paragjykimet në proceset vendimmarrëse të Diellas? Për transparencë, a do të jetë e nevojshme të bëhen publike kriteret e funksionimit të inteligjencës artificiale? Kush do të verifikojë saktësinë dhe besueshmërinë e të dhënave të mbledhura dhe përdorura nga Diella për të marrë vendime? Në kontekste komplekse, a duhet ose a është e nevojshme të përfshihet një njeri për të dhënë një gjykim? A mund Diella, si një entitet jo-njerëzor, të mbajë një rol publik pa shkelur ligjin?“.

“Të gjitha këto tema, së bashku me rregulloret dhe standardet etike, janë shumë aktuale, dhe Assecomm, shoqata që unë përfaqësoj, do të japë opinionin e saj teknik dhe know-how-in mbi këtë çështje”.

E ardhmja e Diellas dhe IA-së

Diella përfaqëson një eksperiment shumë ambicioz: përdorimin e inteligjencës artificiale jo vetëm si një mjet, por si pjesë integrale e një strukture qeveritare, me kompetenca reale mbi prokurimet publike.

Nëse projektuar, monitoruar dhe menaxhuar si duhet, mund të bëhet një pikë kthese në transparencën administrative dhe mund të zgjerohet edhe në sektorë të tjerë të ndjeshëm (kontroll financiar, menaxhimi i burimeve, prokurime shëndetësore, infrastrukturore, etj.). Por nuk është pa sfida: është thelbësore të ketë kontrolle, përgjegjësi, qartësi teknike dhe pranueshmëri qytetare.